De betekenis van 'het hek van de dam'
De uitdrukking ‘het hek van de dam’ wordt veel gebruikt in de Nederlandse taal. Maar wat betekent het eigenlijk? Wanneer men zegt dat “het hek van de dam is”, bedoelt men dat er geen grenzen meer zijn of dat alles nu is toegestaan. De controle is weg of men houdt zich niet langer aan de regels. Het drukt een situatie uit waarin het gezag of de beperking opeens verdwenen is, waardoor iedereen zijn gang kan gaan.
De herkomst van deze uitdrukking
De uitdrukking vindt zijn oorsprong in het agrarische verleden van Nederland. In een tijd waarin veehouderij een belangrijke rol speelde, was een hek of dam een manier om koeien en schapen op hun plaats te houden. Op het moment dat het hek werd geopend of verwijderd, liepen de dieren overal heen – ze konden immers niet meer worden tegengehouden. Dit leidde tot chaos, en dat beeld is overgenomen in de uitdrukking zoals we die nu gebruiken.
Van letterlijke naar figuurlijke betekenis
Oorspronkelijk verwees de zin dus letterlijk naar een situatie waarin dieren ontsnapten doordat er geen hek meer stond. Maar met de jaren kreeg het in de spreektaal een meer figuurlijke toepassing. Tegenwoordig gebruiken mensen het vooral bij situaties waarin het gezag is weggevallen, regels niet langer worden nageleefd of waarin één uitzondering ertoe leidt dat iedereen zijn kans grijpt.
Wanneer gebruik je deze uitdrukking?
Er zijn veel momenten waarop je deze uitdrukking kunt toepassen. Denk aan een situatie op het werk waarin één medewerker te laat komt en daarna niemand zich meer aan de starttijd houdt. Of aan een feestje waar één iemand begint met dansen op tafel, waarna iedereen volgt. Je zou dan kunnen zeggen: "Toen hij begon, was het hek van de dam."
Voorbeelden uit het dagelijks leven
In de politiek wordt de uitdrukking regelmatig gebruikt als eenmaal een besluit is genomen en plots meerdere vergelijkbare gevallen ook toegestaan worden. In de opvoeding hoor je ouders ook wel zeggen dat als je één kind iets toestaat, ‘het hek van de dam’ is, omdat dan alle kinderen hetzelfde willen.
Waarom blijft deze uitdrukking populair?
Uitdrukkingen zoals deze blijven populair omdat ze op een beeldende manier iets uitleggen wat voor veel mensen direct herkenbaar is. Het beeld van dieren die losbreken als het hek weg is, is eenvoudig te begrijpen. Daarnaast zijn zulke gezegden onderdeel van de Nederlandse cultuur en taalrijkdom. Ze geven kleur aan onze gesprekken en teksten.
